Pojęcie błędu medycznego jest kojarzone przede wszystkim jako pomyłka lekarza. W powszechnej świadomości rzadko wskazuje się pielęgniarki czy położne, jako przedstawicielki zawodu medycznego, który może dopuścić się błędu tak poważnego, że doprowadzi on do śmierci lub trwałego uszczerbku na zdrowiu pacjenta. Powodów tego błędnego założenia można doszukiwać w deficycie wiedzy ludzi niezwiązanych w żaden sposób z branżą medyczną.
Tymczasem od prawidłowego postępowania i podjętych przez pielęgniarkę czy położną decyzji, zależeć może życie oddanych im pod opiekę pacjentów. Mało kto zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka na nich ciąży. Niestety, także same pielęgniarki nie są tego w pełni świadome, na co wskazuje badanie przeprowadzone w 2017 roku przez Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Blisko 40% badanych nie potrafiło wskazać, w jaki sposób może odstąpić od wykonania zlecenia lekarskiego i “tylko 58% badanych zaznaczyło, że delegowanie uprawnień przez przełożonego nie zwalnia go z odpowiedzialności za te zadania.” [1]
Pielęgniarka i położna to zawody samodzielne, co gwarantuje treść Ustawy z dnia 15 lipca 2011 o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. 2011 Nr 174 poz. 1039). Pielęgniarki i położne długo walczyły o to, by przestać być traktowane jako zawód pomocniczy czy tzw. “niższy personel medyczny”. Jednak prestiż i poczucie autonomii zawodowej, które wiążą się ze zmianami legislacyjnymi, mają też swoje konsekwencje.
Na jakie błędy narażone są pielęgniarki i położne?
Pielęgniarki i położne w swojej pracy mogą popełnić:
- błąd merytoryczny – nieprzestrzeganie aktualnej wiedzy medycznej,
- błąd formalny – np. niewłaściwie prowadzenie dokumentacji medycznej,
- błąd organizacyjny – np. przewiezienie na blok operacyjny pacjenta z nienależącą do niego historią choroby,
- błąd techniczny – np. wykonanie zabiegu z użyciem źle dobranego sprzętu.
Niektóre z powyższych nie powodują znacznej szkody pacjenta, są jednak takie, które mogą zakończyć się tragicznie.
Podczas podawania leku może dojść do szeregu pomyłek: dobrania nieodpowiedniego leku, o przeterminowanej dacie ważności lub przechowywanego niezgodnie z zaleceniami, niewłaściwej dawki oraz rozcieńczenia, wyboru niewłaściwej drogi i miejsca podania. Zdarza się również, że lek otrzymał nie ten pacjent, któremu był przeznaczony. Dotyczy to także przetoczeń niezgodnej grupowo krwi i jej składników. Z powodu nieprawidłowej identyfikacji pacjenta przed przetoczeniem, w latach 2011-2014 doszło w Polsce do 34 przypadków zdarzeń niepożądanych.[4]
Przykładem błędu terapii lekiem z wyboru niewłaściwej drogi jego podania jest sprawa z 2015 roku, gdy pielęgniarka Górnośląskiego Centrum Zdrowia Dziecka podała dziecku zawartość strzykawki przez wkłucie obwodowe zamiast do sondy żołądkowej. Niemowlę zmarło na skutek ostrej niewydolności krążeniowo-oddechowej bezpośrednio po podaniu leku. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach (sygn. II C 873/16) zasądzono po 250 tys. zadośćuczynienia na rzecz rodziców zmarłego dziecka. Proces w sądzie karnym przeciwko pielęgniarce o bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia nadal trwa. [5]
Jak minimalizować ryzyko popełnienia błędu przez pielęgniarki i położne?
W obliczu natłoku obowiązków i deficytów kadrowych, zabrzmieć może to surrealistycznie, jednak najistotniejsze wydaje się wyeliminowanie pośpiechu ze swojej pracy. Jak dużo podstawowych czynności pielęgnacyjnych można scedować na rodzinę pacjenta przygotowując ją do pełnienia opieki w warunkach domowych (np. karmienie)? Aktywizacja i angażowanie najbliższych osób w opiekę nad pacjentem jest jednym z podstawowych interwencji podejmowanych w ramach realizacji celów procesu pielęgnowania.
Warto pamiętać o zasadzie trzykrotnego sprawdzania leku, która zajmuje więcej czasu, jednak upewnia we właściwym wyborze nazwy leku, dobraniu jego odpowiedniej dawki oraz imienia i nazwiska pacjenta.
W tym aspekcie ważne jest, by lek podawała ta osoba, która go przygotowała. Praktyka przygotowywania leków “na zapas” i pozostawiania ich w podpisanych strzykawkach powinna mieć miejsce tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy później podaje je ta sama pielęgniarka, a w międzyczasie stanowi nad nimi nadzór. Ustosunkował się do tego sąd wykorzystując zgodne opinie biegłych sądowych: “Bezsprzecznym jest, że w przypadku gdy od samego początku jedna osoba pobiera lek, przygotowuje go, a następnie podaje bezpośrednio pacjentowi, to obowiązek trzykrotnego sprawdzenia leku spoczywa na tej osobie” traktując o wydarzeniu z 2009 roku z Oddziału Kardiologicznego Szpitala MSWiA w G., kiedy lekarz anestezjolog podał pacjentowi lek przygotowany i przekazany mu przez pielęgniarkę anestezjologiczną. [6]
Skutecznie zmniejszającą prawdopodobieństwo pomyłki jest również sprawna organizacja i porządek w miejscu pracy. Dobrą praktyką jest korzystanie z osobnej dyżurki przeznaczonej tylko dla osoby przygotowującej leki lub chociaż – jeśli nie ma takiej możliwości w warunkach oddziału – z osobnego blatu.
Jednak wdrożenie tych i innych rozwiązań może czasem nie wystarczyć, by ustrzec się błędu.
Polisa OC dla Pielęgniarek i Położnych
TU INTER Polska S.A. od lat specjalizuje się w ubezpieczeniach dla branży medycznej. Dla pielęgniarek i położnych, przygotowaliśmy specjalny pakiet. Zawiera on m.in. dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) na wypadek błędu popełnionego podczas pracy z pacjentem, ochronę prawną w życiu zawodowym i prywatnym, ochronę HIV/WZW czy też polisę NNW.
Na wypadek szkody wyrządzonej pacjentowi wypłacimy odszkodowanie lub zadośćuczynienie (do 100 000 euro). W razie roszczeń pacjenta zapewnimy Ci niezbędną pomoc adwokata lub radcy prawnego oraz nielimitowaną ilość konsultacji z prawnikiem. W przypadku, gdy dojdzie do postępowania sądowego, zyskujesz pokrycie kosztów adwokata i opłat sądowych.
Dowiedz się więcej, jak możesz zabezpieczyć się przed konsekwencjami popełnionych błędów medycznych tutaj.
Referencje:
[1] Irzyniec, T., Kulik, H., Eszyk, J., Piechaczek, W., Dobrzyń – Matusiak, D., Szemik, S., , K., Tolarczyk, A., and Haratyk, S. (2017). Wiedza pielęgniarek na temat odpowiedzialności zawodowej. Nursing Problems / Problemy Pielęgniarstwa, 25(1), s.14-19.
[2] Dz. U. 2011 Nr 174 poz. 1039
[3] S. Marczewska, Z. Kopański. (2012) Błąd medyczny związany z wykonywaniem zawodu pielęgniarki. Journal of Public Health, nursing and medical rescue, 4, s.14-21
[4]R. Pogłód, A. Rosiek, B. Michalewska, E. Lachert, P. Grabarczyk, M. Uhrynowska, M. Łętowska. (2028) Analiza poważnych niepożądanych zdarzeń i poważnych niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych w Polsce w latach 2011–2014. Journal of Transfusion Medicine, 1, s. 8-28
[5] https://www.prawo.pl/zdrowie/smierc-dziecka-z-winy-pielegniarki,483194.html