Systematyczne badanie znamion obecnych na skórze to jeden z najważniejszych elementów profilaktyki przeciwnowotworowej. Pozwala ono na wczesne zauważenie niepokojących objawów i zmian w wyglądzie pieprzyków i innych znamion barwnikowych, umożliwiając wychwycenie ewentualnego początku nowotworu skóry na etapie, na którym jest on jeszcze całkowicie wyleczalny [1,2]. Jak często należy pamiętać o takim profilaktycznym badaniu znamion? Czy można przeprowadzić je samodzielnie, bez obecności lekarza? I wreszcie – co trzeba zrobić, aby wykonać je prawidłowo? Na te pytania odpowiadamy poniżej.
Dlaczego badanie znamion jest tak ważne?
Znamiona barwnikowe, do których zalicza się pieprzyki, przebarwienia, a nawet piegi, występują na skórze większości ludzi już od momentu narodzin. Z biegiem czasu ich liczba może rosnąć, na skutek działania takich czynników jak: wahania poziomu hormonów, ciąża, nadmierna ekspozycja skóry na promieniowanie UV, choroby metaboliczne czy immunosupresja [1]. Zdarza się także, że w obrębie znamion zaczyna dochodzić do nieprawidłowych podziałów komórkowych prowadzących do transformacji nowotworowej.
Zarówno przed sezonem wakacyjnym jak i po jego zakończeniu dobrze jest zbadać swoje znamiona, aby sprawdzić, czy nie dzieje się z nimi nic niepokojącego. Takie profilaktyczne badanie można wykonać samodzielnie lub w gabinecie lekarza dermatologa – za pomocą dermatoskopu [3]. Jest to najlepszy sposób na wczesne wykrycie niepokojących zmian w wyglądzie pieprzyków oraz określenie, czy mają one charakter nowotworowy i stanowią zagrożenie dla pacjenta.
Samodzielne badanie znamion powinno się wykonywać co najmniej raz na miesiąc, natomiast badanie z użyciem dermatoskopu – minimum raz na rok [1,3].
Kto może zachorować na czerniaka?
Słoneczna pogoda w czasie urlopu i wakacji, za którą wielu ludzi tęskniło podczas jesiennych i zimowych dni, sprawia, że część z nich zapomina o zastosowaniu odpowiedniej ochrony przed promieniowaniem UV. Osoby te nie sięgają po kremy z filtrem i nie pamiętają o unikaniu ekspozycji na światło słoneczne w godzinach między 11.00 a 16.00. Na skutek tego są one bardziej narażone na ryzyko zachorowania na czerniaka i inne nowotwory skóry.
Czerniak złośliwy jest najgroźniejszym typem nowotworu skóry, a za jego rozwój odpowiadają zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne.
Na zachorowanie na czerniaka najbardziej narażone są osoby, które:
- doznały poparzeń słonecznych w dzieciństwie,
- często korzystają z opalania w solarium lub na świeżym powietrzu,
- mają jasny fototyp skóry (jasne włosy, bardzo jasna cera, skłonność do piegów),
- posiadają znamiona w miejscach, gdzie występuje duże ryzyko ich podrażnienia ubraniem,
- przyjmują leki immunosupresyjne (obniżające odporność),
- posiadają uwarunkowane genetycznie predyspozycje do wystąpienia choroby,
- chorowały na czerniaka w przeszłości lub też wiedzą o występowaniu przypadków tej choroby wśród swoich krewnych,
- posiadają liczne zmiany barwnikowe na skórze o średnicy >6 mm,
- są kobietami powyżej 50. r.ż. (statystycznie mają więc większe ryzyko choroby).
Zmiany barwnikowe, takie jak np. pieprzyki, stanowią podłoże około 30% przypadków nowotworów złośliwych skóry [1]. Badanie znamion na skórze pozwala na wczesne zauważenie zmian w ich wyglądzie wskazujących na rozwój choroby. Wcześnie wykryta zmiana, która zostanie wycięta przez chirurga i której grubość nie przekracza 1 mm, daje niemal 100% szans na całkowite pozbycie się czerniaka [2].
Aby samodzielne badanie znamion było skuteczne, każdy z nas powinien wiedzieć, jak je wykonać i na co zwrócić szczególną uwagę.
Jak prawidłowo badać znamiona?
Podczas samodzielnego badania znamion skórnych należy pamiętać o dokładnym obejrzeniu każdej zmiany barwnikowej na ciele – również tych znajdujących się w kłopotliwych lokalizacjach. W takich przypadkach warto skorzystać z lusterka, aparatu fotograficznego lub pomocy osoby trzeciej [1].
Podczas badania nie należy się spieszyć. Każde znamię powinno się oglądać przynajmniej przez kilka sekund w dobrym, jasnym oświetleniu lub świetle dziennym [1].
Przy ocenie znamion warto skorzystać z opracowanego dla pacjentów algorytmu ABCDE [2]. Każda z liter odpowiada jednej z niepożądanych cech, które mogą sugerować proces nowotworowy:
- A – ASYMETRIA – znamię jest asymetryczne (nie jest kuliste ani owalne),
- B – BRZEGI – granice/brzegi zmiany są nieregularne (poszarpane) i nie odcinają się wyraźnie od skóry,
- C – KOLOR (z ang. color) – znamię posiada niejednolity kolor,
- D – WIELKOŚĆ (z ang. diameter) – zmiana ma więcej niż 6 mm średnicy,
- E – EWOLUCJA – znamię zaczęło zmieniać swój rozmiar, kształt, grubość lub kolor.
Jeżeli któreś ze znamion wykazuje cechy ABCDE, należy niezwłocznie zgłosić się z nim do lekarza POZ lub do dermatologa!
Jak długo czeka się na wizytę u dermatologa?
Pacjenci, którzy chcą korzystać z usług lekarza w ramach NFZ, muszą liczyć się z tym, że czas oczekiwania na wizytę u specjalisty może wynieść nawet kilka miesięcy [5]. Alternatywą pozostaje więc skorzystanie z wizyty w gabinecie prywatnym lub ze świadczeń zagwarantowanych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego oferowanego przez pracodawcę. Pracownicy, którzy posiadają polisę w ramach grupowych ubezpieczeń zdrowotnych INTER Vision, mają możliwość nie tylko swobodnego korzystania z konsultacji z lekarzem specjalistą w dowolnie wybranej placówce medycznej, ale również pewność ich szybkiej realizacji. Co ważne, pracownik nie musi sam wyszukiwać lekarza konkretnej specjalizacji ani miejsca, w którym może odbyć konsultację, ponieważ zajmują się tym konsultanci INTER. W ramach posiadanej polisy ma również dostęp do szerokiej bazy badań diagnostycznych bez konieczności wnoszenia dodatkowych opłat.
Więcej informacji na temat ubezpieczenia INTER Vision można znaleźć TUTAJ.
Badanie znamion u dermatologa
Podczas wizyty u dermatologa – specjalisty zajmującego się leczeniem zmian skórnych, pacjenta czeka wywiad na temat zaobserwowanych zmian w wyglądzie znamion, wystąpienia nowych znamion oraz środowiskowych i genetycznych czynników ryzyka, związanych z podwyższonym ryzykiem czerniaka [4].
Badaniem, które jest zalecane jako pierwszy krok przy podejrzeniu czerniaka jest dermatoskopia (mikroskopia epiluminescencyjna) lub wideodermatoskopia. Jeżeli wynik tych badań nie jest rozstrzygający, lekarz może także pobrać wycinek skóry do badania histopatologicznego [4].
Na czym polega dermatoskopia i co można na jej podstawie zdiagnozować?
Dermatoskopia, czyli badanie znamion, polega na oglądaniu zmian skórnych pod dużym powiększeniem za pomocą przyrządu o nazwie dermatoskop. Badanie to pozwala lekarzowi odróżnić zmiany łagodne od niebezpiecznych i zdecydować o dalszych krokach leczenia i diagnostyki [3].
Dermatoskop umożliwia kilku- lub kilkunastokrotne powiększenie badanych znamion, a używane w nim oświetlenie daje obraz trójwymiarowy pozwalający zobaczyć głębsze warstwy skóry. Dermatoskopia jest jak do tej pory najlepszą formą badania i monitorowania znamion skórnych, a jej wprowadzenie do gabinetów lekarskich w trybie ambulatoryjnym poprawiło wykrywalność czerniaka aż o 30% [3].
Oprócz zwykłej dermatoskopii można również poddać się badaniu przeprowadzanemu za pomocą dermatoskopów cyfrowych, takich jak fotodermatoskop lub wideodermatoskop. Fotodermatoskop wykonuje zdjęcia znamion w powiększeniu i przesyła uzyskany obraz do komputera, gdzie lekarz może go dodatkowo powiększyć i analizować. Wideodermatoskop pozwala natomiast obejrzeć badaną zmianę za pomocą kamery elektronicznej i analizować jej wygląd z wykorzystaniem programu komputerowego, wyliczającego prawdopodobieństwo zmiany nowotworowej. Wideodermatoskopia umożliwia także mapowanie znamion wymagających obserwacji, dzięki czemu można porównywać wyniki pomiędzy kilkoma kolejnymi badaniami u tego samego pacjenta [3].
Badanie dermatoskopowe znamion jest całkowicie bezinwazyjne, bezbolesne i może być wykonywane u wszystkich pacjentów – nawet u dzieci i kobiet w ciąży. Choć zwykle trafiają na nie osoby, które zauważyły już jakieś zmiany w wyglądzie swoich znamion, to jest to też badanie profilaktyczne, które każda zdrowa osoba powinna wykonywać co najmniej raz do roku.
Bibliografia:
- https://galmedic.pl/samodzielne-badanie-znamion-jak-robic-to-prawidlowo/ [ostatni dostęp: 23.08.2022]
- https://www.wapteka.pl/blog/artykul/jak-badac-znamiona#entry-text-content [ostatni dostęp: 23.08.2022]
- https://twojeznamiona.pl/dermatoskopia-badanie-znamion [ostatni dostęp: 23.08.2022]
- https://zdrowie.radiozet.pl/Choroby/Dermatologia/Badanie-pieprzykow.-Jak-i-gdzie-zbadac-znamiona [ostatni dostęp: 23.08.2022]
https://krakow.naszemiasto.pl/kolejki-na-nfz-do-dermatologa-w-krakowie-stan-na-24082022/ar/c14p1-20519493 [ostatni dostęp: 24.08.2022]