Umowa cywilnoprawna – Pierwszy kontrakt – na co zwrócić uwagę, zawierając umowę?

Wykonywanie swojego zawodu na tzw. “kontrakcie” to stały element życia wielu medyków, w tym lekarzy. Niewątpliwymi zaletami takiego rozwiązania są zwykle większe zarobki, większa elastyczność i niezależność. Według danych Ministerstwa Zdrowia, w polskich szpitalach na podstawie umowy cywilnoprawnej pracuje ok. 52 429 lekarzy [1]. Dla porównania, na tzw. “etacie” zatrudnionych jest 38 831 lekarzy [1]. 

Młodzi lekarze rozpoczynający swoją samodzielną drogę zawodową stają przed wieloma wyzwaniami, nie tylko stricte natury medycznej. Jednym z nich jest również wybór formy zatrudnienia i miejsca wykonywania zawodu (szpital, przychodnia POZ, Nocna i Świąteczna Pomoc Lekarska, a może kilka miejsc równocześnie?). Jednak jak poznać, czy dana umowa jest dla nas korzystna? Na co zwrócić uwagę, podpisując umowę cywilnoprawną z podmiotem leczniczym? Jak wygląda kwestia odpowiedzialności za błąd medyczny i ubezpieczenia OC? Wszystkie te zagadnienia omówimy w kolejnych akapitach tego artykułu. 

Kontrakt a umowa cywilnoprawna – najważniejsze różnice

Na początek wyjaśnimy kilka pojęć dotyczących form wykonywania zawodu lekarza. Każdy “kontrakt” stanowi bowiem umowę cywilnoprawną, jednak nie każda umowa cywilnoprawna to “kontrakt” – jest to pojęcie znacznie szersze. Jakie zatem mogą być formy świadczenia przez lekarza usług medycznych w podmiocie leczniczym?

• umowa o pracę – popularnie zwana “etatem”, prawa lekarza chroni Kodeks Pracy, z góry ustalone są składki oraz sposób opodatkowania, przysługuje urlop wypoczynkowy, ale z drugiej strony lekarz może otrzymywać np. polecenia służbowe;
• umowa cywilnoprawna – w tym przypadku przy jej zawieraniu obowiązują przepisy nie Kodeksu Pracy, a Kodeksu Cywilnego. Wyróżniamy dwa istotne dla lekarzy rodzaje umów cywilnoprawnych:
  • umowa kontraktowa (tzw. kontrakt) – do jej zawarcia konieczne jest założenie przez lekarza działalności gospodarczej – indywidualnej praktyki lekarskiej ;
  • umowa zlecenie – zwykle zawierana na wykonanie określonych czynności medycznych (np. odbywanie dyżurów w ramach zastępstwa) i w konkretnym czasie, do jej zawarcia nie jest wymagane założenie praktyki lekarskiej [2,3,4,5].

Niewątpliwymi zaletami umowy o pracę są większa stabilizacja i prawa przysługujące lekarzowi jako pracownikowi zgodnie z Kodeksem Pracy [3]. Jakie plusy zatem ma kontrakt i dlaczego lekarze tak często decydują się na takie rozwiązanie? Przede wszystkim, w ramach kontaktu lekarze mogą osiągnąć znacznie wyższe zarobki niż ich koledzy pracujący na etatach. Zwykle udaje się wynegocjować wyższe stawki godzinowe niż w przypadku etatu – w końcu lekarz “na kontrakcie” sam opłaca składki na

ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz rozlicza podatek dochodowy, poza tym ma możliwość wyboru najdogodniejszej dla siebie formy opodatkowania, a na początku prowadzenia działalności może skorzystać z ulgi ZUS [3,4]. W przypadku “kontraktu” przepisy Kodeksu Pracy ograniczające liczbę przepracowanych przez lekarza godzin tygodniowo nie mają zastosowania, można zatem przepracować ich znacznie więcej [3,4]. Ponadto, kontrakt to większa “swoboda” wykonywania zawodu dla lekarza – brak z góry narzuconych ram czasowych wykonywania zawodu (wszystko zależy od zapisów w umowie, które wynegocjuje się z podmiotem leczniczym), a oprócz elastyczności także brak konieczności spełniania poleceń służbowych pracodawcy (jak to ma miejsce w przypadku umowy o pracę) [3].

Warto też pamiętać, że często lekarze łączą różne formy wykonywania zawodu i np. oprócz pracy na etacie w szpitalu, świadczą usługi medyczne w przychodniach w ramach Indywidualnej Praktyki Lekarskiej. Ograniczenia prawne dotyczą jedynie miejsca udzielania świadczeń – w jednym podmiocie leczniczym lekarz teoretycznie może mieć tylko jedną formę zatrudnienia (umowę o pracę lub umowę cywilnoprawną). 

Podpisujesz kontrakt? Na to musisz uważać!

Niestety, studia lekarskie nie przygotowują młodych adeptów medycyny do funkcjonowania w meandrach rzeczywistości rynku pracy, także w zakresie podpisywanych umów. Na jakie zapisy w umowie kontraktowej warto zwrócić uwagę? Co powinno nas zaniepokoić? Których umów lepiej nie podpisywać?

Kluczowe elementy umowy cywilnoprawnej, którym szczególnie należy się przyjrzeć przed jej podpisaniem, to:

• wynagrodzenie – jego wysokość, ale też termin, do którego szpital czy przychodnia mają obowiązek je zapłacić, ew. odsetki za opóźnianie płatności wynagrodzenia (brak sprecyzowania wysokości odsetek spowodują, że naliczane będą odsetki w wysokości określonej ustawowo), sposób wypłaty (np. gotówka, przelew na rachunek bankowy etc.);
• oznaczanie stron umowy – błędy w nazwie podmiotu leczniczego czy indywidualnej praktyki lekarskiej spowodują, że umowa będzie nieważna;
• czas trwania umowy – warto zwrócić uwagę, że umowa kontraktowa może być zawarta na czas określony i nieokreślony;
• przedmiot zlecenia – czyli: zakres wykonywanych świadczeń udzielanych przez lekarza, miejsce udzielania świadczeń oraz harmonogram ich udzielania;
• szczegółowość wykonywanych usług – ważne jest określenie przedmiotu umowy (jakie usługi świadczyć będzie lekarz) – zapis ten powinien być jak najbardziej konkretny; tutaj uwagę powinny zwrócić takie sformułowania, jak “wykonywanie świadczeń medycznych na terenie całego szpitala” – wówczas, mimo tego, że lekarz zawiera umowę dotyczącą udzielania świadczeń leczniczych np. na oddziale szpitalnym, podmiot może skierować go do pracy w innym miejscu szpitala (np. na SORze);
• kwestia ewentualnego zastępstwa – co się stanie, gdy zachorujemy lub z powodu nagłej sytuacji nie będziemy mogli stawić się w szpitalu/przychodni? Umowa powinna określać, czy lekarz w takiej sytuacji ma obowiązek zorganizowania zastępstwa czy np. musi zapłacić karę;
• zasady odpowiedzialności solidarnej w przypadku popełnienia błędu medycznego – to, jaką część roszczeń pacjenta ma pokrywać podmiot leczniczy, a jaką lekarz, ustala się indywidualnie w zapisach kontraktu; jeśli mamy możliwość negocjacji, można spróbować postarać się o określenie w umowie wysokości maksymalnej kwoty, do której będziemy odpowiadać za szkodę wyrządzoną pacjentowi;
• odpowiedzialność materialna za uszkodzenie sprzętu medycznego lub za użytkowanie go niezgodne z przeznaczeniem;
• zapisy o rozwiązaniu umowy – na jakich zasadach każda ze stron (lekarz i podmiot leczniczy) mogą wypowiedzieć umowę;
• kara umowna – musi odnosić się do nienależytego wykonania zobowiązania przez kontrahenta, w umowie można określić wysokość kar za rozwiązanie umowy bez powoływanie się na nadzwyczajne okoliczności; kara umowna nie dotyczy niepłatności w terminie wynagrodzenia – tutaj obowiązują odsetki; błędnie określona kara umowna również może skutkować nieważnością tego zapisu w umowie [4,6].

Umowa kontraktowa powinna również zawierać zapisy regulujące obowiązek i udostępnianie dokumentacji medycznej, współpracę z NFZ w razie kontroli oraz obowiązek posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez lekarza [4]. Choć wydaje się to oczywiste, nie można zapomnieć też o tak prozaicznej kwestii, jak podpisy obu stron, które zawierają umowę [6]! W tym przypadku będą to oczywiście podpisy lekarza prowadzącego praktykę lekarską i przedstawiciela podmiotu leczniczego, w jakim mają być udzielanie świadczenia medyczne.

Często korzystnym rozwiązaniem dla lekarza będzie wprowadzenie do umowy dodatkowych zapisów – np. o urlopach. Oczywiście, klasyczny urlop wypoczynkowy przysługuje tylko lekarzom zatrudnionym na umowie o pracę – w ramach kontraktu można jednak wprowadzić zapis do umowy, obejmujący płatność za x dni wolnych w wysokości np. 50% stawki. W związku z pandemią COVID-19, dobrze jest też postarać się o określenie w umowie obowiązku zapewnienia przez podmiot leczniczy środków ochrony indywidualnej dla lekarza. Jeśli takiego zapisu zabraknie, koszty ich zakupu trzeba będzie, niestety, pokryć z własnej kieszeni [4].

Czym jest tzw. “odpowiedzialność solidarna” za błąd medyczny?

W przypadku wykonywania zawodu w ramach tzw. kontraktu lekarz prowadzi działalność gospodarczą, a zatem ma obowiązek sam opłacać składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz samodzielnie rozliczać podatek dochodowy [4]. Etat i kontrakt różnią się również zakresem odpowiedzialności i wypłaty odszkodowania w przypadku popełnienia błędu medycznego. W przypadku kontraktu, gdy zaistnieje błąd medyczny, a pacjent będzie domagał się wypłaty odszkodowania czy zadośćuczynienia, lekarz odpowiada solidarnie z podmiotem leczniczym – zakres odpowiedzialności powinien być określony w zapisie umowy kontraktowej.

Odpowiedzialność solidarna to dzielenie odpowiedzialności za szkodę przez lekarza i podmiot leczniczy [4]. Pacjent może domagać się zapłaty swoich roszczeń zarówno od placówki medycznej, jak i od lekarza [4]. Bynajmniej nie oznacza to jednak, że lekarz i szpital/przychodnia odpowiadają za szkody w równym stopniu [7]! Nierzadko zapisy w umowach kontraktowych przesuwają całość odpowiedzialności na lekarza [4]. Jeśli nawet takiego zapisu w umowie nie ma, to podmiot leczniczy po zapłaceniu roszczeń pacjenta czy jego rodziny może domagać się od lekarza zwrotu całości lub części wypłaconej choremu kwoty [7]. To znaczna różnica w stosunku do umowy o pracę – tutaj to pracodawca, czyli podmiot leczniczy, ma obowiązek opłacenia roszczeń pacjenta. Może się on co prawda domagać zwrotu części poniesionych kosztów od lekarza, ale tylko do wysokości jego trzymiesięcznej pensji [4,7].

Umowa to nie wszystko – pamiętaj o ubezpieczeniu!

Warto pamiętać, że do założenia indywidualnej praktyki lekarskiej niezbędne jest wykupienie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej [7]. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom lekarzy, stworzyliśmy pakiet INTER Lekarz – kompleksowe ubezpieczenie dla lekarzy zawierające nie tylko obowiązkowe OC z możliwością zwiększenia sum gwarancyjnych dostosowanych do Twoich potrzeb, ale również OC dobrowolne obejmujące m.in. naruszenie praw pacjenta, a także Ochronę HIV/WZW, która przydatna będzie zwłaszcza lekarzom specjalności zabiegowych.

Przy walce z zawiłościami polskiego prawa w trakcie oceny niepokojących zapisów w umowach przydatna może być też pomoc prawna. W ramach pakietu INTER Ochrona prawna zyskujesz dogodne porady prawne (również w formie konsultacji online 24/7) oraz możliwość konsultacji z prawnikiem. To rozwiązanie przydatne zwłaszcza dla lekarzy pracujących na tzw. kontraktach. 

Podsumowanie

Wykonywanie zawodu w ramach umów kontraktowych wiąże się ze sporym ryzykiem dla lekarzy i koniecznością dokładnej analizy poszczególnych zapisów umowy. Jednak nawet najlepiej skonstruowana umowa może nie wystarczyć. By zapewnić sobie komfort i poczucie bezpieczeństwa, kluczowe jest zadbanie o wykupienie dobrego ubezpieczenia. Pakiet INTER Lekarz kompleksowo odpowiada na potrzeby lekarzy prowadzących własną działalność gospodarczą, umożliwiając dostosowanie zakresu ochrony do indywidualnych potrzeb.

Referencje:

1. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2021
2. https://pawelczyk-kozik.pl/formy-zatrudnienia-lekarzy-w-placowce-medycznej/ (data ostatniego dostępu: 21.06.2022r.) 
3. https://bml.pl/edukacja/lekarz-przedsiebiorca/indywidualna-praktyka-lekarska-przewodnik (data ostatniego dostępu: 21.06.2022r.) 
4. “Ebook. Pierwsze kroki w POZ”, Będąc Młodym Lekarzem, 2021
5. adw. K. Krzyżewska-Kubacka, “Prawny poradnik lekarza – zawieranie umów”, Opracowany w ramach współpracy z Komisją ds. zatrudnienia lekarzy i lekarzy dentystów działającej przy Okręgowej Izbie Lekarskiej w Warszawie. Warszawa, 2016
6. https://kancelaria-kuprewicz.pl/umowa-cywilnoprawna-czyli-na-co-zwracac-uwage-jakie-sa-najczestsze-pulapki-przy-konstruowaniu-pisemnej-umowy/ (data ostatniego dostępu: 21.06.2022r.)
7. https://bml.pl/edukacja/lekarz-przedsiebiorca/obowiazkowe-ubezpieczenie-oc-indywidualnej-praktyki-lekarskiej (data ostatniego dostępu: 21.06.2022r.)