Stan epidemii rodzi wiele problemów utrudniających respektowanie szerokiego katalogu praw pacjenta. Jak donosi Rzecznik Praw Pacjenta w ostatnim okresie kilkukrotnie wzrosła liczba pacjentów zwracających się z prośbą o pomoc. W okresie poprzedzającym epidemię biuro Rzecznika za pośrednictwem infolinii przyjmowało dziennie 320-340 zgłoszeń pochodzących od skarżących się pacjentów, podczas gdy obecnie liczba ta waha się w przedziale 1200-1300 telefonów. Skutkiem tych zgłoszeń są setki interwencji podejmowanych przez Rzecznika wobec podmiotów leczniczych. Naruszenie przepisów związanych z przestrzeganiem praw pacjenta może rodzić dla placówek oraz personelu medycznego daleko idące konsekwencje prawne.
Kto musi dbać o przestrzeganie praw pacjenta ?
Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przestrzeganie praw pacjenta jest obowiązkiem organów władzy publicznej właściwych w zakresie ochrony zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, osób wykonujących zawód medyczny oraz innych osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Niestety, w praktyce odpowiedzialność z tytułu przestrzegania praw pacjenta spoczywa na poszczególnych placówkach i osobach wykonujących zawody medyczne. Co ważne, obowiązek ten w takim samym stopniu dotyczy dużych podmiotów medycznych, jak i jednoosobowych praktyk lekarskich, pielęgniarskich czy fizjoterapeutycznych.
Czy można ograniczyć prawa pacjenta w czasie epidemii ?
Zgodnie z przywołaną ustawą, kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub upoważniony przez niego lekarz może ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów. Dodatkowo, podstawą ograniczenia prawa pacjenta do kontaktu z innymi osobami w przypadku placówek całodobowych (głównie szpitali) mogą być możliwości organizacyjne podmiotu. Co ważne, regulacje te dopuszczają ograniczenia w zakresie korzystania z poszczególnych praw, a nie ich całkowite zniesienie. Wprowadzone w placówce ograniczenia powinny być adekwatne do poziomu zagrożeń oraz jej możliwości organizacyjnych. Stan epidemii spowodował wyłączenie planowego przyjmowania pacjentów w większości placówek medycznych. Nastąpiło więc poważne ograniczenie najważniejszego prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z przepisami, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, pacjent ma prawo do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń. Przypomnieć również należy o obowiązku szerokiego informowania pacjentów o wprowadzonych w placówce ograniczeniach za pomocą dostępnych środków komunikacji (strona internetowa, ogłoszenia umieszczane na zewnątrz podmiotu, infolinię). Równie istotnym obowiązkiem ciążącym na podmiotach mających podpisane kontrakty z NFZ, jest poinformowanie terenowego oddziału funduszu o ograniczeniu lub zawieszeniu działalności leczniczej.
Jakie mogą być skutki prawne naruszenia praw pacjenta?
Rzecznik Praw Pacjenta, jako organ powołany do ochrony praw pacjenta, dysponuje szerokim wachlarzem środków prawnych. Ma on duże możliwości kontrolne wobec placówek medycznych. W przypadku stwierdzenia naruszenia zbiorowych praw pacjenta organ ten ma prawo nakazać placówce medycznej wdrożenie określonych działań naprawczych. Niedostosowanie się do decyzji Rzecznika Praw Pacjenta może skutkować nałożeniem na podmiot kary w wysokości do 500 tys. złotych.
Również sam pacjent w przypadku zawinionego (także nieumyślnie) naruszenia jego praw ma możliwość ubiegania się przed sądem cywilnym o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie takie może być zasądzone, choćby pacjent nie poniósł żadnej szkody majątkowej. Zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta nie jest bowiem zależne od tego, czy pacjent doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. W ostatnich latach wyraźnie wzrosła liczba spraw sądowych, w których pacjenci domagają się rekompensat finansowych nie tylko z tytułu uszczerbków na zdrowiu, ale również z tytułu naruszenia poszczególnych praw (np. prawo do informacji, wyrażenia zgody, poszanowania intymności czy tajemnicy medycznej). W celu ograniczenia skutków majątkowych takich wystąpień warto rozważyć nabycie ubezpieczenia dobrowolnego pokrywające koszty naruszenia wybranych praw pacjenta (klauzula nr 9 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia TU Inter Polska SA).
Paweł Strzelec
Radca Prawny
Źródła:
– Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
–https://www.medexpress.pl/telegram-pacjencki-co-z-prawami-pacjenta-w-okresie-epidemii/77257