Już podczas studiów przyszli lekarze są często straszeni prokuratorem. Wątek ten pojawia się w kontekście starannego prowadzenia dokumentacji, ale też komunikacji z pacjentem. Bez wątpienia liczba spraw sądowych związanych z błędami medycznymi rośnie i istnieje duże prawdopodobieństwo, że – wcześniej czy później – każdy lekarz będzie musiał skonfrontować się z wymiarem sprawiedliwości. Jak tak naprawdę wygląda postępowanie w sprawie błędu medycznego?
Czym jest błąd medyczny?
Jest to czyn lub zaniechanie sprzeczne z wiedzą i praktyką medyczną dostępną dla danego lekarza. Aby można było mówić o błędzie lekarskim, muszą być spełnione poniższe warunki:
- Wina – Najczęściej jest to wina nieumyślna – nie ma zamiaru sprawcy, który jednak nie zachowuje wymaganej w danych okolicznościach ostrożności, możemy mówić o lekkomyślności, niedbalstwie. Wina nieumyślna związana jest z łagodniejszą odpowiedzialnością karną.
- Ujemny skutek w postaci naruszenia lub narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia – należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku odpowiedzialności zawodowej, wystarczy samo wykazanie, że lekarz wykonywał swój zawód niezgodnie z przepisami, bez względu na finalny skutek jego działań. W przypadku odpowiedzialności cywilnej, klasycznie związanej ze skutkiem, lekarz może ponieść odpowiedzialność cywilną za naruszenie praw pacjenta (obejmuje ją OC dobrowolne w ramach pakietu INTER Lekarz). Jeżeli chodzi o odpowiedzialność karną, ujemnym skutkiem może być samo narażenie chorego na niebezpieczeństwo. Niektóre czyny same w sobie stanowią przestępstwo, niezależnie od skutku np. wykonanie operacji bez zgody pacjenta.
- Związek przyczynowy – W przypadku spraw karnych musi być on pewny, w przypadku postępowania cywilnego wystarczy “wysoki stopień prawdopodobieństwa”. Oczywiście, im więcej wątpliwości i wersji alternatywnych danego zdarzenia, tym korzystniej dla oskarżonego.
Rodzaje postępowania
Pierwszą rzeczą, którą należy podkreślić, jest fakt, że pacjent który uważa, że stał się ofiarą błędu medycznego, może wybierać spośród kilku dróg dochodzenia swoich racji. Nie wykluczają się one wzajemnie! Co więcej, w sytuacji, w której lekarz zostanie uznany za winnego w trybie karnym, poszkodowany zyskuje argument w przypadku ubiegania się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w postępowaniu cywilnym. Decyzja sądu karnego o winie oskarżonego jest wiążąca dla sądu cywilnego, wówczas kwestią do ustalenia pozostaje jedynie wysokość odszkodowania lub zadośćuczynienia.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy
W tym przypadku na wniosek pokrzywdzonego rzecznik odpowiedzialności zawodowej wszczyna postępowanie wyjaśniające i, jeżeli uzna to za zasadne, kieruje sprawę do okręgowego sądu lekarskiego. Lekarz może zostać ukarany: upomnieniem, naganą, karą pieniężną, zakazem pełnienia funkcji kierowniczych (od roku do 5 lat), ograniczeniem zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza (od 6 miesięcy do 2 lat), zawieszeniem prawa wykonywania zawodu (od roku do 5 lat) lub pozbawieniem prawa wykonywania zawodu.
Postępowanie cywilne
Postępowanie przed sądem cywilnym jest inicjowane na skutek pozwu wniesionego przez poszkodowanego. Ten rodzaj postępowania wiąże się z większą inicjatywą ze strony pacjenta (napisaniem pozwu i wniosków dowodowych) oraz kosztami (wynagrodzeniem pełnomocnika, zaliczką dla biegłych, w przypadku przegranej – wynagrodzenie pełnomocnika strony przeciwnej). Należy pamiętać, że lekarz wykonujący swój zawód w ramach działalności gospodarczej, ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia OC. Warto również zastanowić się nad ubezpieczeniem OC z wyższymi sumami gwarancyjnymi lub dobrowolnym ubezpieczeniem OC rozszerzonym o szkody związane z uszkodzenie mienia pacjenta oraz naruszeniem jego praw. Ofertę INTER Ubezpieczenia dla lekarzy znajdziesz tutaj.
Postępowanie karne
W porównaniu z postępowaniem cywilnym, postępowanie karne jest mniej wymagające dla pacjenta lub jego rodziny, zarówno pod kątem finansowym, jak i w zakresie podejmowanych działań. Ich rola ogranicza się do zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Następnie organy ścigania wszczynają postępowanie, zbierają dowody i składają akt oskarżenia. Kolejne etapy postępowania karnego omówimy w dalszej części artykułu.
Etapy postępowania karnego
Postępowanie przygotowawcze
Po otrzymaniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, które najczęściej składa sam pacjent lub jego rodzina, prokuratura lub policja pod nadzorem prokuratora rozpoczyna postępowanie przygotowawcze. Ma ono na celu ustalenie, czy faktycznie zostało popełnione przestępstwo, a także wykrycie sprawcy, zebranie materiału dowodowego i ustalenie okoliczności sprawy. Jeżeli prokurator uzna w obliczu mocnego materiału dowodowego, że lekarz stanowi zagrożenie, może na tym etapie zastosować środek zapobiegawczy, jakim jest zakaz wykonywania zawodu.
Na tym etapie przesłuchiwane w charakterze świadka są wszystkie osoby, które miały styczność z pacjentem. Wzywana jest również osoba podejrzana, często w dalszej fazie postępowania. Jak wygląda przesłuchanie w charakterze podejrzanego? Lekarz otrzyma postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Podejrzany ma prawo żądać pisemnego uzasadnienia. Na tym etapie przysługuje mu oczywiście obrona prawna adwokata lub radcy prawnego. W zależności od obranej strategii, podejrzany ma prawo milczeć (co nie może być potraktowane jako przyznanie się do winy), przedstawiać prawdziwą wersję wydarzeń, omijać pewne informacje, kłamać, tworzyć wersje alternatywne, zmieniać wyjaśnienia czy odwołać przyznanie się do winy. Granicę stanowi pomówienie innych osób o popełnienie czynu zabronionego. Dla podejrzanego istotne jest zażądanie końcowego zapoznania się z materiałami postępowania (w tym treści zeznań). Na ich podstawie jego pełnomocnik może złożyć wnioski dowodowe o ponowne przesłuchanie świadków, przesłuchanie innych świadków, o przeprowadzenie konfrontacji.
Niezbędnym elementem postępowania w przypadku błędów medycznych jest uzyskanie opinii biegłych. To czasochłonny etap, ale należy pamiętać, że sędziowie nie mają wykształcenia medycznego i polegają tylko na opinii biegłych. W dużej części praca biegłych polega na odtworzeniu przebiegu wydarzeń na podstawie dokumentacji medycznej. Zbyt teoretyczna opinia, bez uwzględnienia okoliczności danej sytuacji zazwyczaj działa na szkodę podejrzanego. Podejrzany lekarz może zwrócić się z zastrzeżeniami, prośbą o przesłuchanie lub zmianę biegłych, jednak wymagana jest solidna argumentacja i wnioski takie są często źle oceniane przez sąd i prokuraturę.
Postępowanie przygotowawcze kończy się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia, odmową wszczęcia lub umorzeniem postępowania. Należy pamiętać, że pacjent ma prawo wnieść zażalenie od wydanej decyzji. Prokurator może zaproponować inne rozwiązanie, jakim jest warunkowe umorzenie postępowania. Wniosek o nie może również złożyć sam podejrzany. Rozwiązanie to nie jest jednoznaczne z wyrokiem skazującym (lekarz może otrzymać zaświadczenie o niekaralności), sprawa kończy się na jednym posiedzeniu sądowym, ale przesądza o winie, tym samym stając się argumentem w postępowaniu cywilnym.
Postępowanie główne
Rozpoczyna się wniesieniem przez prokuratora aktu oskarżenia. Absolutnie kluczowe, zarówno w przypadku rozpraw, jak i przesłuchań w czasie postępowania przygotowawczego, jest odbieranie korespondencji i stawianie się oskarżonego na wezwanie. W toku postępowania sądowego oskarżony ma wgląd do akt sprawy, co umożliwia przygotowanie odpowiedniej strategii obrony.
Przewód sądowy rozpoczyna się od przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów. Następnie sędzia informuje oskarżonego o prawie do składania lub odmowy wyjaśnień oraz składania wniosków dowodowych. Na tym etapie pyta oskarżonego, czy przyznaje się do zarzucanych mu czynów. W trakcie rozpraw prezentowane są kolejne dowody – przesłuchuje się świadków czy biegłych. Postępowanie lekarza zależy od przyjętej strategii, natomiast zawsze należy dążyć do ujawnienia dowodów korzystnych dla lekarza i szukać świadków. Negatywnie również może być odebrane odmawianie odpowiedzi na pytania sądu. Na zakończenie procesu wyrok sporządzany jest na piśmie i ogłaszany. Oskarżonemu przysługuje odwołanie od wydanego wyroku.
Podsumowanie
Wezwanie na przesłuchanie w charakterze podejrzanego nie jest niczym przyjemnym. Jednak lekarze, szczególnie specjalizacji zabiegowych, muszą być przygotowani na taką ewentualność. Dlatego tak istotne jest posiadanie wiedzy zarówno na temat procesu karnego, jak i własnych praw. Jednak najlepiej zdać się na adwokata lub radcę prawnego, który przeprowadzi lekarza przez ten, często ciężki i długotrwały, proces.
Dlatego przygotowaliśmy ofertę dla lekarzy: INTER Ochrona Prawna. W zakres pakietu wchodzą:
- wideo konsultacje potwierdzone pisemną opinią prawną,
- zwrot kosztów wynagrodzenia adwokata, radcy prawnego, opłat i kosztów sądowych, kosztów biegłych i świadków w przypadku spraw sądowych,
- pomoc adwokata lub radcy prawnego w trakcie przesłuchania przed prokuratorem.
Zadbaj o swój komfort psychiczny i profesjonalne wsparcie w kryzysowych sytuacjach!
Referencje
- https://izba-lekarska.pl/odpowiedzialnosc-zawodowa-lekarzy/ (ostatni dostęp: 26.03.2021)
- https://prawalekarzy.pl/artykuly/czy-lekarz-odpowiada-prawnie-jezeli-popelnil-blad-medyczny-ale-pacjentowi-nic-sie-nie-stalo-259 (ostatni dostęp: 26.03.2021)
- mec. Krzysztof Izdebski “Praktyczne aspekty postępowania karnego: Podstawowe zasady odpowiedzialności karnej.” https://podyplomie.pl/medVOD/films/5489 (ostatni dostęp: 25.03.2021)
- mec. Krzysztof Izdebski “Praktyczne aspekty postępowania karnego: Lekarz jako podejrzany oraz oskarżony w postępowaniu karnym.” https://podyplomie.pl/medVOD/films/5522 (ostatni dostęp: 25.03.2021)
- https://prawalekarzy.pl/artykuly/jak-lekarz-powinien-bronic-sie-w-sprawie-sadowej-167 (ostatni dostęp: 25.03.2021)
- Świątek B. “Lekarz oskarżony o popełnienie błędu lekarskiego” Przew Lek 2000, 10, 11-13.